Nieznane arcydzieło

Honore de Balzac – Nieznane arcydzieło

(WAB, 2009)

„Miałbym studiować niedoskonały język ludzi, ja, który posiadłem klucz słowa niebiańskiego?”

Na książkę składają się dwa opowiadania Balzaca: „Nieznane arcydzieło” i „Gambara” – oba poruszają wątek przepaści między wizją artystyczną a rzeczywistością. W pierwszym genialny malarz usiłuje zakląć w portrecie, z którym mierzy się od dekady, samo życie. W drugim kompozytor opanowany jest ideą stworzenia arcydzieła o niepojętym wręcz rozmachu.  Obaj potrafią pięknie wyłożyć swe sny, prawić o  czysto technicznej strukturze dzieł, które – dzięki swej formalnej doskonałości - wyrażą wszelkie głębiny ducha, ale rezultatem ich wysiłków jest jedynie bezkształt i chaos. Niezrozumiani geniusze czy godni politowania szaleńcy? – któż zdoła osądzić (zauważmy, że żyjemy w czasach, w których byle chlaśnięcie farbą o płótno może zostać okrzyknięte dziełem arcygenialnym). To opowiadania o bólach tworzenia i o ograniczeniach, jakie stawia przed twórcą świat – o zatraceniu się w wizji, która jest zbyt piękna, zbyt wspaniała, by móc ją porzucić.

Szczególnie ciekawy jest pewien wątek pierwszego opowiadania, który przedstawia oglądanie nagiej modelki przez malarza jako swoisty akt seksualny – pozowanie komu innemu niż własnemu kochankowi jest tu zdradą, nierządem. Zdradą malarza jest zaś patrzenie na portrety innych kobiet.

Intrygujące, choć przyznam, że o wiele przyjemniej czytało mi się „Stracone złudzenia”.

Malarz cieni

Esteban Martin – Malarz Cieni

(Albatros, Warszawa 2010)

Ta notka będzie krótka z prostego powodu – książka jest tak niepojęcie licha, że szkoda poświęcać jej jakąkolwiek uwagę. Sam pomysł fabuły – Picasso spotyka Kubę Rozpruwacza – już nasuwa przypuszczenia, że będzie to banalne powieścidło. Mimo wszystko nie spodziewałam się jednak podobnej literackiej miernoty. Trywialne prasowe notki albo nawet sprawozdania z zebrań kółek gospodyń wiejskich są pisane z większą werwą, wyczuciem, stylem i wyobraźnią niż ten gniot.

Dno i pięć metrów mułu.

P.S. Zastanawiało mnie, co za niedorzecznie niewyrobiony literacko wydawca zdecydowałby się wydać coś podobnego. Okładka zdradza ten sekret: autor ma własne wydawnictwo.

Jasność, jasność, jasność

Guy de Maupassant – Naszyjnik i inne opowiadania

(Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005)

Guy de Maupassant – Wybór opowiadań

(Siedmioróg, Wrocław 1997)

Guy de Maupassant – Nowele wybrane

(Czytelnik, Warszawa 1955)

Guy de Maupassant – „Maupassant Original Short Stories (180), Complete” vol.1,2

(Project Gutenberg)

Klasyki to książki, którym trudno coś zarzucić, ale które czyta się raczej z jakiegoś bardziej lub mniej sprecyzowanego obowiązku; to utwory otoczone specyficzną czcią, która powstrzymuje nas od wypowiadania o nich niepochlebnych opinii i przyznawania się do tego, że zwyczajnie się nam one nie podobały (Precz z „Nocami i dniami”!). Są jednak takie klasyki, których czytanie sprawia autentyczną przyjemność, a do nich należą właśnie opowiadania i nowele Guya de Maupassanta.

Choć autorowi zarzucano często płyciznę intelektualną i artystyczną łatwiznę, choć jego opowiadania są tak nieskomplikowane zarówno w konstrukcji, języku i samej treści, a zwieńczenia historii przewidywalne, osiągnął on prawdziwy kunszt w tej głęboko przemyślanej i poskromionej prostocie, doskonale opanowując jej niby banalną, a w rzeczywistości trudną do ciekawego i oryginalnego przedstawienia istotę.

Zapewne wielu by mnie wyśmiało, ale doprawdy nie rozumiem, dlaczego to Hemingway uważany jest za arcymistrza opowiadań. Prawda, mogę zrozumieć, że przyciągały one czytelników właśnie ową męską, nawet szorstką prostotą (tak w treści, jak i w formie), ale muszę przyznać, że osobiście potrafię szczerze docenić ledwie ze trzy czy cztery jego teksty, natomiast lwia część jego opowiadań jest dla mnie co najwyżej poprawna technicznie. Zwłaszcza „Oczekiwanie” zapamiętałam jako historię, która pozostawia po sobie wrażenie czegoś w rodzaju szkicu -  czułam, że można by skomponować ją o wiele lepiej. 

Tego wrażenia nie uświadczyłam NIGDY przy lekturze de Maupassanta. Głęboki humanizm jego opowiadań, mimo nierzadko skrajnego pesymizmu, perfekcja stylu, a przede wszystkim jasność, jasność, jasność – jak pisał o jego zaletach Anatol France – czynią z niego twórcę pereł: prawdziwych klejnotów nowelistyki. Tak właśnie powinny wyglądać dobre krótkie formy!

Po trzykroć: polecam!

***

A jeśli ktoś ma ochotę na więcej prawdziwie dobrych opowiadań, powinien skierować uwagę na utwory Czechowa. Doradzam jednak od razu sięgnąć po gruby zbiór, a nie po cieniutkie książeczki, które – ku memu zdziwieniu – zdają się prezentować tylko najmniej dowcipne, najmniej błyskotliwe i najmniej porywające teksty (te są rzekomo najbardziej znane).

(Dygresja: Kiedy czytałam podobny zbiorek, zaczęłam od opowiadania „Końskie nazwisko”. Jego bohater usiłuje przypomnieć sobie godność pewnego człowieka. Pamięta jedynie, że miała ona coś wspólnego z koniem. Moją najpierwszą myślą był: „owies”. Bohater wpadł na to dopiero pod sam koniec historii. On i nikt poza tym. Czyżby podobne skojarzenie było aż tak nielogiczne?)

Na świetnym serwisie Wolne Lektury można znaleźć parę darmowych opowiadań Czechowa (do czytania online lub np. w pdf-ie). Od siebie polecam sprawdzić „Żarcik” – to jedno z moich ulubionych.

Kwiat Śniegu i sekretny wachlarz

Lisa See – Kwiat Śniegu i sekretny wachlarz

(Świat Książki, Warszawa 2005)

Początkowo nie chciałam pisać notki o „Kwiecie Śniegu...”, ponieważ stan ducha, w którym czytałam tę książkę, sprawiał, że nic a nic nie obchodziła mnie jej treść (przyznaję, że mogło się na to również nałożyć znużenie fragmentami „Miłości Peonii”). Przecież jednak – powiedziałam sobie – jestem w stanie powiedzieć, czy coś jest dobrze wykonane, czy źle, nie włączając w to uczuć, dlatego też skupię się na technicznej stronie książki.

Pod tym względem jest to typowy bestseller – łatwy język, gładki styl i nieskomplikowana fabuła. Na pewno nie jest to wysublimowana powieść historyczna w stylu Sienkiewicza (a przecież on też tworzył literaturę masową!), lecz czytadło na wieczór (mimo wszystko lepsze niż suche, smętne i pozbawione polotu historyczne powieści Cornwella). Czuć, że dałoby się to napisać lepiej, zmyślniej, dodać nieco fantazji do opisów i samego języka, nadać mu choć trochę posmaku egzotyki... Ale typowy czytelnik bestsellerów będzie zachwycony.

Lepszy „Kwiat...” czy „MiłośćPeonii”? Nie dam rady ocenić – obie bowiem traktuję w kategorii „można przeczytać”. Z „Miłości...” dowiemy się więcej o obyczajach i wierzeniach dawnych Chińczyków, ale „Kwiat...” spodoba się bardziej tym, którzy nie lubią nadnaturalnych zdarzeń w fabule.

Lubisz czytać, ale ciężko Ci znaleźć coś naprawdę zajmującego? Powieści Lisy See pomogą uśmierzyć głód dobrej książki na dwa, trzy wieczory.

6/10

Nie-ludzki Bóg

Paweł Lisicki – Nie-ludzki Bóg. Eseje.

(Fronda, Warszawa 2007)

„Oczywiście całe to wnioskowanie nie może prowadzić do twierdzenia, że każdy ateista jest zboczeńcem, tylko raczej do powiedzenia, jeśli posłużyć się językiem de Sade’a, że żaden ateista nie potrafi wyjaśnić, dlaczego nim nie jest”.

Ponieważ nie istnieje dla człowieka ważniejsze pytanie niż to o istnienie Boga, autor esejów stara się w głównej mierze sprawdzić, jakie odpowiedzi możemy znaleźć w literaturze. Opisując dzieła Herberta, Leśmiana, Kundery, Prousta czy Miłosza, wskazuje w nich na obecność lub brak Stwórcy i przedstawia wynikającego z tego konsekwencje (niezwykle ciekawym wydaje mi się zestawienie w jednym eseju Dantego i Leśmiana). Zaczyna całość celnym „Mrocznym dziedzictwem Oświecenia” (dlaczego przemilczamy de Sade’a, uczymy o Rousseau, skoro tylko ten pierwszy był logiczny i konsekwentny?), przedstawiając źródła lęku i niemocy trawiących dzisiejszą mentalność, a kończy rozważaniem o miłości i namiętności (czemu w istocie służyła śmierć Tristana i Izoldy?).

Warto!

Aspekty buddyzmu

Henri de Lubac – Aspekty buddyzmu

(Znak, Kraków 1995)

„Pierwszy rodzaj litości ma za przedmiot istoty cierpiące; to sattwa-alambana-karuna, litość pospolita, niskiego lotu, splamiona grubym błędem przekonania o realności istot żywych”.

Wspaniale, że istnieją aukcje internetowe – i wspaniale, że korzystają z nich antykwariaty. Dzięki temu mogłam powiększyć moją z wolna rosnącą kolekcję książek traktujących o buddyzmie o dzieło de Lubaca.

„Aspekty...” składają się z trzech niezwykle zajmujących szkiców, z których najciekawiej prezentuje się pierwszy o tytule: „Buddyjska miłość”. Jeśli ktokolwiek w jakikolwiek sposób łudzi się, że można utożsamiać tę „miłość” z chrześcijańską miłością bliźniego, powinien co rychlej przeczytać ów rozdział ujmujący rzecz zwięźle, rzeczowo i klarownie (polecałabym go zwłaszcza paru autorom książek o buddyzmie właśnie!). Autor słusznie zauważył, że Budda uczył o miłości tylko uczniów pozostających na najniższym szczeblu poznania. Tych będących najbliżej „prawdy” miłość dotyczyć nie może.

W tym samym szkicu znajdziemy również dobitne podsumowanie buddyjskich „przypowieści”, nad którymi zbyt chętnie roztkliwiają się miłośnicy Wschodu, przekonani o wyższości mentalności buddyjskiej, która pochyla się nad cierpieniem, nad mentalnością chrześcijańską, która pochyla się nad osobą.

Polecam!